دانیال گوردون گزارشگر بی بی سی در امور محیط زیست

جمعیت بیشتر یعنی کاهش منابع (رو به اتمام) کره زمین و سوزانده شدن سوخت فسیلی بیشتر.

در حال حاضر برای مقابله با روند صعودی گرمایش زمین راه حل های بالقوه متعدد پیشنهاد شده است. از جمله دفن دی اکسید کربن در زیر زمین، جمع آوری انرژی خورشیدی در فضا و تابش آن به زمین و هم جوشی هسته ای.

اما شاید راه حل خیلی ساده تر جلوگیری از افزایش جمعیت کره زمین باشد.

پرفسور "اوبری منینگ"، کارشناس تاریخ طبیعی، معتقد است که این بهترین راه است: "ما چهل سال پیش یک شعاری داشتیم که می گفت هر آرمانی را دنبال کنی بی فایده است مگر این که اول جمعیت را کنترل کنی. خیلی واضح است که اگر شمار افراد کره زمین به همین شکل بالا برود میزان دی اکسید کربن و گاز متان افزایش خواهد یافت. ظرفیت کره زمین برای تامین زندگی سالم برای انسان ها نیز محدود است و به نظر من ما از این مرز مدتی است که گذشته ایم."

گزارش "برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد" با گفته بالا مغایرتی ندارد و در آن آمده است که نوع بشر برای ادامه بقا در شرایط مطلوب به حدود 22 هکتار ظرفیت بیولوژیکی زمین برای هر نفر نیاز دارد در حالی که در حال حاضر این ظرفیت کمتر از 16 هکتار است.

به چین نگاه کنید. ما الان نمی توانیم بگوییم که این کشور با دنبال کردن سیاست تک فرزندی توانسته میزان تولید گازهای گلخانه ای خود را کنترل کند. یقینا رشد اقتصادی چین، به رغم سیاست تک فرزندی، موجب کاهش منابع متعددی در محیط زیست این کشور شده است. پس کنترل جمعیت شاید راه حل جالبی به نظر برسد اما اصلا عملی نیست   نیک ناتال

البته به گفته نیک ناتال، سخنگوی برنامه محیط زیست سازمان ملل، این طرز فکر برخلاف ظاهر جذابش، راه چندان عملی نیست: "به باور ما میزان اتلاف منابع، ابعاد بسیار بزرگی دارد که اگر به طور بهینه بهره برداری و با فکر و تدبیر استفاده شود، نه تنها برای کل جمعیت کره زمین بلکه برای جمعیتی بسیار بزرگتر نیز کافی است."

مقامات کشورها اجازه دارند در ارتباط با نحوه استفاده از منابع کره زمین مقررات و قواعدی را تعیین و به اجرا گذارند اما به گفته نیک ناتال نباید در میزان زاد و ولد مردم دخالت کنند: "اگر زوجی می خواهد فرزندان کمتری داشته باشد، تصمیمی منطقی است. مراقبت های بهداشتی و پیشگیری از بارداری باید برای همه این افراد فراهم باشد. اما سیاست مبارزه مجدانه با داشتن فرزندان بیشتر، خلاف اساسی ترین حقوق بشر است. روشن است که ما پیش از عنوان کردن مشکل جمعیت باید اول با اتلاف منابع مبارزه کنیم."

آقای ناتال به کشورهای عضو اتحادیه اروپا و آمریکا اشاره می کند که میزان زاد و ولد نسبتا پایینی دارند اما در مقایسه با کشورهای در حال توسعه مصرف گرایی به طور چشمگیری بالاتر است: "به چین نگاه کنید. ما الان نمی توانیم بگوییم که این کشور با دنبال کردن سیاست تک فرزندی توانسته میزان تولید گازهای گلخانه ای خود را کنترل کند. یقینا رشد اقتصادی چین، به رغم سیاست تک فرزندی، موجب کاهش منابع متعددی در محیط زیست این کشور شده است. پس کنترل جمعیت شاید راه حل جالبی به نظر برسد اما اصلا عملی نیست."

چین تنها کشوری نیست که در سال های اخیر سیاست فرزند کمتر را دنبال کرده است. ایران در دهه هشتاد میلادی میانگین خانوار ایرانی شش فرزند داشت. دولت این کشور وارد عمل شد تا با آنچه "انفجار جمعیت" نمایان می شد، مبارزه کند.

به گفته دکتر منصور فراهانی، کارشناس برنامه باروری ایران، این تصمیم حکومت ایران هم نتیجه داد: "تاثیر این سیاست عالی بود. همه از موفقیتش متعجب شده بودند. چون کسی باور نمی کرد که طی یکی دهه نرخ باروری با چنین سرعتی کاهش یابد."

با اعلام این سیاست، خانواده های ایرانی می توانستند تا سه فرزند از دولت درخواست کمک مالی کنند. آیت الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی در ایران، فتوا صادر کرد که مصرف قرص ضدبارداری در قوانین شریعت مجاز است. بعد از آن هم آموزش خانواده ها در این زمینه به میزان زیادی افزایش یافت و برنامه های تنظیم خانواده به طور مجانی در اختیار همه قرار گرفت.

بنا به برخی گزارش ها، حکومت ایران با به اجرا درآوردن سیاست فرزند کمتر، در هزینه های بهداشت و آموزش خود به میزان زیادی صرفه جویی کرده است   دکتر منصور فراهانی

دکتر فراهانی، که هم اکنون در دانشگاه هاروارد آمریکا تدریس می کند، در این باره می گوید: "جمعیت روستاهای ایران از سیاست جدید این کشور بیشترین بهره را بردند. در 1976 کمتر از بیست درصد از جمعیت روستاهای ایران از این دست خدمات استفاده می کردند اما این آمار در سال 2000 به هفتاد درصد رسید."

گفته می شود که اگر روند رشد جمعیت ایران آن گونه که در اولین سالهای انقلاب مشاهده شد، ادامه می یافت، جمعیت این کشور در سال 2020، به صد و سی و پنج میلیون نفر می رسید.

استاد ایرانی در دانشگاه هاروارد می گوید: "بنا به برخی گزارش ها، حکومت ایران با به اجرا درآوردن سیاست فرزند کمتر، در هزینه های بهداشت و آموزش خود به میزان زیادی صرفه جویی کرده است."

الگوی ایران برای همه کشورها کارساز نیست. اما چرا کنترل جمعیت تا این حد برای اغلب دولت ها سوژه ای تابو قلمداد می شود؟ به عقیده حزب سبز بریتانیا، که نگرش سیاسی گروه کوچکی را دنبال می کند، این وضعیت باید تغییر کند.

کارولین لوکاس، عضو حزب سبز پارلمان اروپا، می گوید: "در گردهمایی های محیط زیست و گرمایش زمین که در سراسر بریتانیا برگزار می شود، بالاخره یک نفر موضوع جمعیت را مطرح می کند. مردم کم کم متوجه می شوند که بحث درباره گرمایش زمین بدون مطرح کردن کنترل جمعیت، بحثی غیرمنطقی است."

یکی از دلایلی که سیاستمداران از مطرح کردن کنترل جمعیت ابا دارند این است که کشورهای در حال توسعه بالاترین نرخ زاد و ولد را دارند و اگر کشورهای ثروتمند سیاست فرزند کمتر را پیاده کنند، این گونه به نظر خواهد آمد که آنها برای کشورهای فقیر نیز تکلیف معلوم کرده اند که تولید مثل نکنند.

مشکل این است که دولت ها فقط یک نوع آینده را می شناسند آن هم ادامه رشد اقتصادی است. آنها به جای این که از کاهش نرخ زاد و ولد استقبال کنند از آن نگران می شوند   پرفسور اوبری مانینگ

اما کارولین لوکاس نظر دیگری دارد: "اگر با فقر مبارزه کنیم، اگر آموزش را گسترش بدهیم، اگر روش های پیشگیری از بارداری را در اختیار همه بگذاریم هم مشکل را حل کرده ایم هم از محیط زیست محافظت کرده ایم. به نظر من سیاست ترغیب زاد و ولد در فرانسه کاملا اشتباه و بر خلاف جهت مبارزه با گرمایش زمین است."

لهستان و ایتالیا هم از سیاستی مشابه فرانسه پیروی می کنند.

پرفسور اوبری مانینگ در این باره می گوید: "مشکل این است که دولت ها فقط یک نوع آینده را می شناسند آن هم ادامه رشد اقتصادی است. آنها به جای این که از کاهش نرخ زاد و ولد استقبال کنند از آن نگران می شوند."

شاید به نظر بسیاری پیشنهادات پرفسور مانینگ غیر قابل قبول باشد اما آیا دولت ها هم تا چندی دیگر متوجه خواهند شد که همانطور که منابع آنها محدود است، جمعیت کشورها هم نمی تواند به طور نامحدودی به رشد خود ادامه دهد؟